در زیر خیابان‌های شلوغ و پیاده‌روهای پر رفت‌وآمد، دنیایی پنهان وجود دارد که شبکه‌ای پیچیده از تاسیسات زیرزمینی را در خود جای‌داده است. خطوط لوله آب و فاضلاب، کابل‌های برق و مخابرات و مسیرهای گاز، همگی از طریق این گذرگاه‌های زیرزمینی به شهروندان خدمات‌رسانی می‌کنند.
برای دسترسی به این تاسیسات و انجام تعمیرات و نگهداری از دریچه‌هایی به نام دریچه منهول استفاده می‌شود. این دریچه‌ها در انواع مختلفی از جمله دریچه چدنی و دریچه کامپوزیت تولید می‌شوند و هرکدام برای کاربردهای متفاوت مناسب هستند.
دریچه منهول در واقع دریچه‌ای است که بر روی منهول نصب می‌شود. منهول فضایی است که در زیر سطح زمین قرار دارد و به‌عنوان نقطه دسترسی به تاسیسات زیرزمینی عمل می‌کند. این دریچه از افتادن افراد و اشیا به داخل منهول جلوگیری می‌کند و همچنین راهی برای ورود و خروج تکنسین و افراد متخصص برای انجام تعمیرات و نگهداری تاسیسات است.
دریچه‌های منهول باید از نظر فنی الزامات خاصی را برآورده کنند تا عملکرد ایمن و کارآمد داشته باشند. برخی از این الزامات عبارت‌اند از:
مقاومت در برابر بارهای ترافیکی: این دریچه باید توان تحمل بارهای ترافیکی سنگین را داشته باشد.
ظرفیت بار: این دریچه با واحد تن نشان داده می‌شود و باید متناسب با نوع خیابان و میزان ترافیک انتخاب شود.
مقاومت در برابر خوردگی: دریچه‌های منهول باید در برابر مواد شیمیایی خورنده مقاوم باشند. این مقاومت به‌ویژه در مناطقی که از نمک برای ذوب یخ و برف در جاده‌ها استفاده می‌شود از اهمیت بالایی برخوردار است.
آب‌بندی: این دریچه باید به‌طور کامل آب‌بندی شده باشد تا از نفوذ آب به داخل منهول جلوگیری کند. نفوذ آب به داخل منهول می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی مانند فرسایش دیواره‌های منهول، آلودگی آب‌های زیرزمینی و ایجاد بوی نامطبوع شود.
ایمنی: دریچه‌های منهول باید به‌گونه‌ای طراحی و ساخته شوند که خطری برای عابران پیاده و رانندگان ایجاد نکنند. لبه‌های این دریچه باید صاف و همسطح با سطح خیابان باشد تا از سقوط افراد و وسایل نقلیه به داخل منهول جلوگیری شود.
دریچه‌های منهول در جنس‌ها و طرح‌های مختلفی موجود هستند، اما دو نوع رایج آنها عبارت‌اند از:
این نوع دریچه از چدن داکتیل یا چدن خاکستری ساخته شده است و به دلیل استحکام و دوام بالا، رایج‌ترین نوع این دریچه به شمار می‌رود. دریچه منهول چدنی در برابر ضربه و فشار سنگین مقاوم بوده و برای مکان‌هایی با ترافیک بالا مانند خیابان‌ها و جاده‌ها ایده‌آل است.
این نوع دریچه از مواد کامپوزیتی مانند فایبرگلاس یا رزین اپوکسی ساخته شده است. دریچه کامپوزیت سبک‌تر از دریچه چدنی بوده و به دلیل مقاومت بالا در برابر خوردگی برای مناطق مرطوب مناسب است. همچنین، دریچه کامپوزیت خاصیت عایق الکتریکی دارد و برای مکان‌های واقع در نزدیکی خطوط برق فشارقوی، مورداستفاده قرار می‌گیرد.
استفاده از این نوع دریچه مزایای متعددی دارد، از جمله:
ایمنی: این دریچه از افتادن افراد و اشیا به داخل منهول جلوگیری می‌کند و به‌این‌ترتیب، ایمنی عابران پیاده و رانندگان را تضمین می‌شود.
دسترسی: این دریچه راهی برای ورود و خروج تکنسین و افراد متخصص برای انجام تعمیرات و نگهداری تاسیسات زیرزمینی فراهم می‌کند.
تهویه: دریچه‌های منهول به تهویه هوای داخل منهول کمک کرده و از تجمع گازهای مضر جلوگیری می‌کنند.
مقاومت: این دریچه باید در برابر بارهای ترافیکی سنگین، شرایط آب‌وهوایی مختلف و مواد شیمیایی خورنده مقاوم باشد.
انتخاب نوع مناسب دریچه، چه دریچه چدنی و چه دریچه کامپوزیت، بستگی به شرایط محیطی و نیازهای خاص هر پروژه دارد. به‌طورکلی، دریچه‌های منهول کامپوزیت به دلیل مزایای متعددی که دارند، بهترین گزینه برای اکثر کاربردها هستند.
نصب این دریچه‌های باید توسط افراد مجرب و با استفاده از ابزار و تجهیزات مناسب انجام شود. مراحل کلی نصب این دریچه به شرح زیر است:
آماده‌سازی محل نصب: ابتدا محل نصب این دریچه باید به‌طور کامل تراز و سطح آن صاف شود.
قراردادن چارچوب: چارچوب دریچه در محل مناسب قرار می‌گیرد و با ملات ثابت می‌شود.
نصب درب: باید درب این دریچه را روی چارچوب قرار داد و با پیچ‌ومهره ثابت نمود.
درزگیری: درزهای بین درب و چارچوب باید با مواد درزگیر مناسب مسدود شود.
این دریچه‌ها نیاز به نگهداری منظم دارند تا عملکرد ایمن و کارآمد آنها حفظ شود. مهم‌ترین اقدامات نگهداری از این نوع دریچه عبارت‌اند از:
بازرسی دوره‌ای: دریچه‌های منهول باید به‌طور منظم بازرسی شوند تا از سلامت و کارکرد صحیح آنها اطمینان حاصل شود. در بازرسی دوره‌ای باید به دنبال نشانه‌هایی مانند ترک‌خوردگی، زنگ‌زدگی، کج‌شدن و نفوذ آب به داخل منهول گشت.
تمیزکردن: این دریچه‌ها باید به‌طور منظم تمیز شوند تا از جمع‌شدن آشغال و رسوبات روی آنها جلوگیری شود. جمع‌شدن آشغال و رسوبات می‌تواند باعث مسدودشدن راه‌آب و ایجاد بوی نامطبوع گردد.
گریس‌کاری: این دریچه‌ها باید به‌طور منظم گریس‌کاری شوند تا از حرکت روان درب آنها اطمینان حاصل شود. گریس‌کاری منظم به افزایش طول عمر این دریچه نیز کمک می‌کند.
تعویض: دریچه‌های منهول در صورت نیاز باید تعویض گردند. علاماتی مانند ترک‌خوردگی عمیق، زنگ‌زدگی گسترده و کج‌شدن شدید نشان‌دهنده نیاز به تعویض دریچه هستند.
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی صنعت دریچه منهول، افزایش سرقت دریچه‌های منهول است. دریچه‌های منهول چدنی به دلیل ارزش فلز آنها، هدف سارقان قرار می‌گیرند. سرقت این دریچه می‌تواند خطرات جدی برای ایمنی عابران پیاده و رانندگان ایجاد کند.
باتوجه‌به رشد شهرنشینی و نیاز به بهبود زیرساخت‌های شهری، پیش‌بینی می‌شود که بازار این نوع دریچه در سال‌های آینده با رشد قابل‌توجهی روبرو شود. نوآوری در طراحی و استفاده از مواد جدید نیز از جمله عوامل رشد این بازار خواهد بود.
جمع‌بندی
دریچه منهول نقشی حیاتی در زندگی روزمره ما ایفا می‌کند. این دریچه‌ها راه دسترسی به تاسیسات زیرزمینی را فراهم می‌کنند و از ایمنی عابران پیاده و رانندگان نیز محافظت می‌نمایند. انتخاب دریچه مناسب باتوجه‌به نیازها و شرایط مختلف از اهمیت بالایی برخوردار است. نگهداری منظم از این دریچه‌ها نیز برای حفظ عملکرد ایمن و کارآمد آنها ضروری خواهد بود.
